भू-
क्षरण
मानचित्रण
का
उद्देश्य
सुदूर
संवेदन
तकनीक
का
उपयोग
करते
हुए
1:50,000
पैमाने
पर
यथार्थपरक
और
वैज्ञानिक
सूचना
प्राप्त
करना
है
।
भू-
क्षरण
के
विकास
में
उनके
उपयुक्त
प्रबंधन,
भूमि
सुधार,
उनकी
प्रकृति,
विस्तार,
स्थानिक
वितरण
और
समस्याओं
से
संबंधित
विशेष
जानकारी
शामिल
हैं।
योजना
लागू
करने
के
उद्देश्य
से
भू-
क्षरण
पर
आधारित
सम्यक
एवं
यथार्थपरक
डाटा
की
आवश्यकता
होती
है।
यह
वैज्ञानिक
मानचित्रण
से
ही
संभव
है।
मानचित्रण
1:50,000
पैमाने
पर
सुदूर
संवेदन
तकनीक
के
आधार
पर
किया
जाता
है।
आई
आर
एस-
एल
आई
एस
एस-।।
डाटा
आधारित
एफ
सी
सी
(बैंड
2,3,4)
के
पूर्व
क्षेत्र
निर्वचन
के
आधार
पर
वर्णक्रमीय
विशिष्टताओं
की
पहचान,
वास्तविक
क्षेत्र
सर्वेक्षण
तथा
बाद
में
किए
जाने
वाले
क्षेत्र
निर्वचन
के
साथ
साथ
यादृच्छिक
क्षेत्र
की
जाँच
तथा
मानचित्र
को
अंतिम
रुप
दिया
जाता
है।
मानचित्रण
की
अवधारणा
चार
स्तरीय
प्रणाली
है
जिसमें
सर्वे
ऑफ
इंडिया
का
स्थलाकृतिक
मानचित्र
से
प्राप्त
मुख्य
भू-
उपयोग
सीमाओं
का
चित्रण
और
बाद
में
सुदूर
संवेदन
डेटा
को
अद्यतन
करना
शामिल
है।
इसमें
विभिन्न
प्रकार
के
भू-
क्षरण
और
भू-क्षरण
की
अधिकता
शामिल
हैं।भू-
क्षरण
मानचित्र
निर्देशिका
विकसित
की
गई
है,
जिसमें
भू-
क्षरण
के
कारक
तत्व,
जैसे
वायु
एवं
जल
अपरदन,
क्षारिता,
जल
संभरण,
झूम
खेती,
खनन
आदि
शामिल
हैं।
क्रमिक
मानचित्रण
की
निर्देशिका
निर्माण
की
4
घटक
हैं-
1)
क्षरण
के
प्रकार
2)
क्षरण
की
अधिकता
3)
प्रमुख
भू-आकृतियां
4)
प्रमुख
भू-उपयोग.
[विवरण]
|
|
राज्य |
जिला |
रिपोर्टेड
क्षेत्र |
कुल
भूमि
क्षरण |
आंध्र प्रदेश
|
कुर्नूल
|
176139
|
309412
|
आंध्र प्रदेश
|
नेल्लोर
|
1307600
|
169808
|
बिहार
|
बाँका
|
278768
|
29294
|
बिहार
|
भागलपुर
|
255822
|
32589
|
बिहार
|
गया
|
473659
|
7727
|
बिहार
|
मुंगेर
|
634594
|
144617
|
बिहार
|
सीवान
|
221900
|
22611
|
गोआ
|
उत्तरी
गोवा
|
175592
|
24634
|
गोआ
|
दक्षिण
गोवा
|
194608
|
19639
|
गुजरात
|
भरूच
|
776430
|
192841
|
गुजरात
|
भावनगर
|
1115500
|
271337
|
गुजरात
|
सूरत
|
776161
|
85469
|
हिमाचल प्रदेश
|
चंबा
|
671500
|
74238
|
हिमाचल प्रदेश
|
कुल्लू
|
566604
|
259127
|
झारखंड
|
पलामू
|
802291
|
50363
|
कर्नाटक
|
बागलकोट
|
658877
|
135145
|
कर्नाटक
|
बीजापुर
|
1053471
|
256010
|
कर्नाटक
|
चिक्कमगलुर
|
722072
|
16038
|
कर्नाटक
|
गुल्बर्गा
|
1610208
|
313347
|
कर्नाटक
|
तुमकुर
|
1055090
|
58808
|
केरल
|
पालघाट
|
448000
|
16204
|
मध्य प्रदेश
|
बालाघाट
|
924500
|
112941
|
मध्य प्रदेश
|
छतरपुर
|
863120
|
191511
|
मध्य प्रदेश
|
ग्वालियर
|
456449
|
144079
|
मध्य प्रदेश
|
झाबुआ
|
646912
|
322601
|
मध्य प्रदेश
|
मुरैना
|
1168336
|
373553
|
मध्य प्रदेश
|
रतलाम
|
486007
|
160244
|
मध्य प्रदेश
|
सीधी
|
1039194
|
228736
|
महाराष्ट्र
|
भंडारा
|
934716
|
49933
|
महाराष्ट्र
|
नासिक
|
1527764
|
647462
|
महाराष्ट्र
|
वर्धा
|
630900
|
69308
|
मेघालय
|
पूर्व
गारो हिल्स
|
260300
|
34201
|
मेघालय
|
दक्षिण
गारो हिल्स
|
185700
|
8003
|
मेघालय
|
पश्चिम
गारो हिल्स
|
370700
|
42516
|
मेघालय
|
जयंतिया
हिल्स
|
381900
|
178666
|
मिज़ोरम
|
आइजोल
|
357631
|
109184
|
मिज़ोरम
|
Champhai
|
318583
|
184795
|
मिज़ोरम
|
Kolasib
|
138251
|
16865
|
मिज़ोरम
|
मामित
|
302575
|
50986
|
मिज़ोरम
|
Serchhip
|
142160
|
70702
|
राजस्थान
|
अजमेर
|
842388
|
398913
|
राजस्थान
|
झुँझुनू
|
591681
|
81478
|
राजस्थान
|
नागौर
|
1764504
|
361120
|
तमिलनाडू
|
कोयंबटूर
|
746128
|
19566
|
तमिलनाडू
|
धर्मपुरी
|
962247
|
194502
|
तमिलनाडू
|
नष्ट करना
|
825997
|
5579
|
तमिलनाडू
|
तिरूनेलवेली
|
682308
|
36240
|
तमिलनाडू
|
टुटिकोरिन
|
459054
|
78213
|
उत्तर प्रदेश
|
आगरा
|
400369
|
92650
|
उत्तर प्रदेश
|
ललितपुर
|
504149
|
95450
|
उत्तर प्रदेश
|
मथुरा
|
376432
|
22975
|
उत्तर प्रदेश
|
सीतापुर
|
570633
|
88717
|
पश्चिम बंगाल
|
पुरुलिया
|
625100
|
198619
|
पश्चिम बंगाल
|
उत्तरी
24
परगना
|
378090
|
64062
|
पश्चिम बंगाल
|
दक्षिण
24
परगना
|
966171
|
263635
|
नागालैंड
|
कोहिमा,
फ़ेक,
वोखा,
जुन्हेबोटो,
मोकोकचुंग,
त्युएनसांग,
मोन
|
1657900
|
441339
|
झारखंड
|
पश्चिम सिंहभूम
|
529021
|
58539
|
मिज़ोरम
|
लुंगलेई
|
453800
|
59913
|
राजस्थान
|
राजसमंद
|
455093
|
136908
|
मिज़ोरम
|
Lawngtlai
|
199119
|
95965
|
मणिपुर
|
पूर्वी इम्फाल
|
57800
|
10238
|
मणिपुर
|
पश्चिमी इम्फाल
|
51900
|
15098
|
आंध्र प्रदेश
|
चित्तौर
|
1492644
|
127725
|
मध्य प्रदेश
|
उज्जैन
|
609874
|
129700
|
मिज़ोरम
|
साहा
|
196581
|
29416
|
उत्तर प्रदेश
|
बिजनौर
|
454056.7
|
37731.79
|
सिक्किम
|
पूर्व
|
95400
|
5922
|
सिक्किम
|
पश्चिम
|
116600
|
17274
|
सिक्किम
|
उत्तर
|
422600
|
94963
|
सिक्किम
|
दक्षिण
|
75000
|
5323
|
त्रिपुरा
|
पश्चिम
|
303300
|
21385
|
त्रिपुरा
|
दक्षिण
|
314000
|
33396
|
त्रिपुरा
|
उत्तर
|
210070
|
60732
|
त्रिपुरा
|
धलाई
|
221230
|
47323
|
झारखंड
|
पूर्वी सिंहभूम
|
337155
|
27783
|
झारखंड
|
सरायकेला
|
272340
|
37050
|
|
|